Παγκόσμια οικονομική κρίση: Η αχίλλειος πτέρνα του πολιτισμού;

Παγκόσμια οικονομική κρίση: Η αχίλλειος πτέρνα του πολιτισμού;

                                                                                                           * Του Γρηγόρη Εδιρνέλη

Επειδή πολύς και εμφατικός λόγος γίνεται για τον πολιτισμό και την εν γένει πολιτιστική μας κληρονομιά, (βλ. ανασκαφές και αρχαιολογικά ευρήματα του τάφου στην Αμφίπολη)  επιθυμώντας να συμβάλλω σε έναν γόνιμο προβληματισμό για το μέγεθος, την αξία αλλά και την σημερινή του αντιμετώπιση από την Πολιτεία, παραθέτω τα παρακάτω:

Σε μια εποχή ραγδαίων κοινωνικών και περιβαλλοντικών αλλαγών, o πολιτισμός παρέχει δυνατότητες για την αντιμετώπιση των προκλήσεων ενός ολοένα και πιο σύνθετου κόσμου, μέσω του ρόλου του στην ανάπτυξη του ανθρώπου, ως πηγή γνώσης, ως κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης και ως σύμβολο σταθερότητας και εννοιών.

Η Ελληνική κρίση χρέους καθώς και των άλλων Ευρωπαϊκών κρατών, προκλήθηκε από την έλευση της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης το 2008-2009.  Μία «Σύμβαση Δανειακής Διευκόλυνσης» (Μάιος 2010) και τα «Μνημόνια Ι και ΙΙ», υπογράφηκαν μεταξύ της Ελλάδας, των χωρών της Ευρωζώνης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) με προϋπόθεση την εφαρμογή αυστηρών μέτρων λιτότητας.

Δυστυχώς η οικονομική αυτή αναταραχή έχει επιφέρει καταστροφικές συνέπειες και για την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας. Ο προϋπολογισμός του Υπουργείου Πολιτισμού έχει περικοπεί κατά 60% τα τελευταία 3 χρόνια (2012- 2013 και 2014). Η Ελλάδα έχει σήμερα 210 αρχαιολογικά μουσεία, 250 οργανωμένους αρχαιολογικούς χώρους και 19.000 κηρυγμένα μνημεία και χώρους.

Σαν αποτέλεσμα των περικοπών αυτών, ένας μεγάλος αριθμός εργαζομένων στον τομέα του πολιτισμού έχει απολυθεί. Οι κρατικές υπηρεσίες αδυνατούν να υλοποιήσουν προγράμματα που αφορούν στην αποτελεσματική προστασία, συντήρηση και ανάδειξη των μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων. Η έρευνα και οι ανασκαφές εγκαταλείφθηκαν.  [Εξαίρεση αποτελεί ο τάφος της Αμφίπολης, οι ανασκαφικές εργασίες του οποίου σημειωτέον είχαν ξεκινήσει από την δεκαετία του 1960 από τον καθηγητή κ. Λαζαρίδη αλλά είχαν παγώσει για δεκαετίες]. Μουσεία είναι κλειστά ή υπολειτουργούν λόγω έλλειψης φυλακτικού προσωπικού. Οι παράνομες ανασκαφές, οι λεηλασίες και η παράνομη διακίνηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς αυξήθηκαν κατά 25% την τριετία  2012 -2013 και 2014.

Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ελλάδας και τον ισχύοντα Αρχαιολογικό Νόμο, η αρχαιολογική κινητή και ακίνητη κληρονομιά θεωρείται εθνική περιουσία που ανήκει σε όλους τους Έλληνες. Η ιδιωτικοποίηση και εμπορευματοποίηση της δημόσιας περιουσίας επηρεάζει δραματικά αυτή την κληρονομιά και αποδυναμώνει την προστασία και διατήρηση της, λόγω έλλειψης των αναγκαίων κονδυλίων.

Από την άλλη, στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών η ΟΥΝΕΣΚΟ έχει μία μοναδική αποστολή και εμπειρία στο να προάγει τον πολιτισμό ως κινητήρια δύναμη για την ειρήνη και την αειφόρο ανάπτυξη σύμφωνα με τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας και το Πρόγραμμα του Ο.Η.Ε. για την ανάπτυξη μετά το 2015.

Οι συμβάσεις της ΟΥΝΕΣΚΟ για τον πολιτισμό αποτελούν μία μοναδική παγκόσμια βάση για διεθνή συνεργασία και συνιστούν ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης βασισμένο στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις κοινές αξίες.

Αυτές οι διεθνείς συμβάσεις στοχεύουν στην προστασία και διαφύλαξη της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, της άυλης κληρονομιάς, των μουσειακών συλλογών και στην υποστήριξη της δημιουργικότητας και της καινοτομίας. Κάθε Κράτος - Μέλος της ΟΥΝΕΣΚΟ αναλαμβάνει την υποχρέωση να λάβει τα κατάλληλα νομικά, επιστημονικά και οικονομικά μέτρα που είναι αναγκαία για την προστασία, την διατήρηση και την ανάδειξη της πολιτιστικής του κληρονομιάς.

Η πολιτική όμως των αυστηρών αντικοινωνικών περικοπών, που επηρεάζει σαφέστατα τους προϋπολογισμούς για τον πολιτισμό στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, δεν συνάδει με τις προαναφερόμενες σχετικές συμβάσεις της ΟΥΝΕΣΚΟ.

Για παράδειγμα, τα Κράτη - Μέλη στη σύμβαση για την προστασία και την προώθηση της πολυμορφίας της πολιτιστικής έκφρασης (2005), διατυπώνουν ότι θα εφαρμόσουν πολιτιστικές πολιτικές που περιλαμβάνουν κυρίως «μέτρα που αφορούν στη χορήγηση δημόσιας οικονομικής βοήθειας» και στη «δημιουργία και την υποστήριξη την ιδρυμάτων του δημόσιου τομέα». (Άρθρο 6.2)  Η εφαρμογή αυτών των Συμβάσεων χωρίς την ανάληψη οικονομικής δράσης ή εμπλοκής από την πλευρά των φορέων του δημοσίου, είναι αδύνατη αν δεν ενισχυθεί από αντίστοιχες πρακτικές.

Η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση δεν μπορεί να εκληφθεί ως δικαιολογία για περικοπές στον πολιτισμό. Ένα ποικίλο και παραγωγικό πολιτιστικό περιβάλλον δύναται να συνεισφέρει με απτά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση των σημερινών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις, η κοινωνία των πολιτών και οι οικονομικοί παράγοντες.

Η προστασία, η διατήρηση και η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι αυτό που ενδιαφέρει τη Διεθνή Κοινότητα και θα πρέπει να θεωρείται από τους κυβερνώντες  (εκτός από αυτονόητη συνταγματική δέσμευση) και ως ηθική υποχρέωση έναντι των πολιτών αλλά και όλης της ανθρωπότητας.

*Ο Γρηγόρης Εδιρνέλης είναι δικηγόρος και δημοτικός σύμβουλος Ωραιοκάστρου με την ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ – ΑΝΑΤΡΟΠΗ)