Η έλξη της θεωρίας συνωμοσίας συνίσταται στην επιτυχία της να κολακεύει αυτόν που την συμμερίζεται, χωρίς να απαιτεί από τον ίδιο ηθική πράξη ή διανοητική προσπάθεια.

Με αφορμή τις ιστορίες από τους φίλους «Τσιπουροσοφιστές» του «Εμπορικού»!

Όλοι τα έχουμε διαβάσει και τα έχουμε ακούσει. "Ο ιός HIV κατασκευάστηκε από τους Αμερικανούς ως μέσο ελέγχου του πληθυσμού". "Η τρομοκρατία δημιουργήθηκε από τα καρτέλ των πολυεθνικών για να φιμώσουν την ριζοσπαστική αριστερά". "Οι Εβραίοι έφυγαν από τους Δίδυμους Πύργους πριν την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, γιατί ήταν σε συνέργεια με τους δράστες". "Η οικονομική καταστροφή που επέφερε στην χώρα η πολιτική του Ανδρέα Παπανδρέου έγινε κατ'εντολή των Αμερικανών, των οποίων ήταν όργανο". Και φυσικά, "το νερό του Καματερού γιατρεύει όλες τις ασθένειες, αλλά πολεμάται από τις φαρμακευτικές πολυεθνικές".

Θεωρίες χωρίς έρμα, χωρίς λογικό στήριγμα. Θεωρίες που εμφανίζονται από τον αέρα, διαψεύδονται από τα γεγονότα, και παρόλα αυτά διατηρούν την αφοσίωση των οπαδών τους.
Για ποιόν λόγο η συνωμοσιολογία ασκεί τέτοια ακαταμάχητη έλξη στους πολίτες αυτής της χώρας? Υπάρχει κάτι που διαφέρει αισθητά στην μόρφωση και την συναισθηματική συγκρότηση των Ελλήνων, σε σύγκριση με άλλους λαούς της Δύσης, ώστε να υιοθετούμε τέτοιες θεωρίες σε τόσο μεγαλύτερο ποσοστό, και με τόση μεγαλύτερη θέρμη? Ίσως οι λόγοι να χωρίζονται στις ανεπάρκειες που καλλιεργούν ευνοϊκό έδαφος για την σπορά της συνωμοσιολογίας, και στην ψυχολογική 'επιβράβευση' που αυτή δίνει στο ακροατήριό της.
Οι ανεπάρκειες είναι αναμφισβήτητες, κι έχουν, όπως τόσα άλλα δεινά, την βάση τους στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και την αποτυχία του να εκπληρώσει τον στόχο "ανάπτυξης του κριτικού πνεύματος", όπως ορίζει το αναλυτικό πρόγραμμα.
Το εύφορο έδαφος για την καλλιέργεια του συνωμοσιολογικού ανορθολογισμού, το προσφέρουν, φυσικά, οι αποτυχίες του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά ούτε το γεγονός αυτό εξηγεί πλήρως την ροπή των Ελλήνων στην συνωμοσιολογία. Γιατί να προτιμήσει τις θεωρίες συνωμοσίας από τον μετρημένο διάλογο ένας πολίτης, ακόμα κι αν δεν εξοπλίστηκε με τα εργαλεία που απαιτούνται ώστε να τις αναγνωρίσει ως απάτες από το αποτυχημένο Ελληνικό σχολείο?
Κι εδώ υπεισέρχεται ο συναισθηματισμός. Η έλξη της θεωρίας συνωμοσίας συνίσταται στην επιτυχία της να κολακεύει αυτόν που την συμμερίζεται, χωρίς να απαιτεί από τον ίδιο ηθική πράξη ή διανοητική προσπάθεια. Η περίφημη ρήση του Αλεξάντρ Σολτζενίστιν ότι "η γραμμή μεταξύ κακού και καλού διαπερνά την καρδιά κάθε ανθρώπου" (ρήση σπαρακτική, όταν σκεφτούμε ότι προέρχεται από έναν άνθρωπο που υπέφερε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης διαφωνούντων της Σοβιετικής Ένωσης) δεν έχει θέση ούτε αξία στα σχεδιαγράμματα "εκείνων" που κυνηγούν "εμάς", τα τόσο δημοφιλή για τους συνωμοσιολογούντες. Έτσι, κολακεύεται η ανάγκη κάθε πρόθυμου ακροατή της συνωμοσίας να θεωρήσει τον εαυτό του μέρος των "δυνάμεων του φωτός" που αντιστρατεύονται τις "δυνάμεις του σκότους". Μια αυταπάτη ηθικού μεγαλείου χωρίς αντίκρυσμα στον πραγματικό κόσμο.
Επιπλέον, ικανοποιείται η θέληση του οπαδού της θεωρίας συνωμοσίας να θεωρήσει τον εαυτό του κάτι ξεχωριστό, όχι μόνο ηθικά, αλλά και νοητικά. "Αυτός" δεν είναι από τα "πρόβατα" που ακούν και υπολογίζουν όσα "τους λένε". Είναι ξεχωριστός, υποψιασμένος, ευφυέστερος. Δεν χρειάζεται να διαβάσει σεισμολογία ή γεωλογία πριν καταλήξει ότι οι "κακοί" (Αμερικάνοι, Κινέζοι, ή όποιοι άλλοι τυχαίνει να επιλέχθηκαν για τον ρόλο) προκάλεσαν το τσουνάμι της Ινδονησίας που οδήγησε στον χαμό 300.000 ψυχών. Δεν χρειάζεται, αν είναι Σκοπιανός εθνικιστής, να μελετήσει ιστορία πριν αποφανθεί ότι υπάρχουν μνημεία της Μακεδονίας του Αλεξάνδρου, γραμμένα σε "μη Ελληνική γλώσσα", τα οποία "παράχωσαν" οι Έλληνες μόλις τα ανακάλυψαν. Δεν χρειάζεται να γνωρίζει ιατρική ή ογκολογία πριν αποφασίσει ότι το φάρμακο για τον καρκίνο έχει, φυσικά, ανακαλυφθεί, αλλά αποκρύπτεται από τις αδίστακτες φαρμακευτικές εταιρείες. Οι "ειδικοί" είναι είτε μέρος της συνωμοσίας, ή αφελείς : ο ίδιος βλέπει πίσω από τις απάτες τους, χωρίς να κουράζεται με τις πληκτικές λεπτομέρειες του επιστημονικού πεδίου τους.
Και έτσι, δεξιοί, αριστεροί και κεντρώοι, πορευόμαστε ως έθνος. Λίγη σημασία φέρει αν, εντωμεταξύ, όσο ικανοποιούμε την μικροματαιοδοξία μας με τέτοιες φαντασιώσεις, τα προβλήματα - πραγματικά και κρίσιμα - απειλούν τον τρόπο ζωής μας και την ευημερία μας, προελαύνοντας ανενόχλητα. Απορρίπτεται ως αφόρητος "κομφορμισμός" η άποψη πως ό,τι θεωρούμε καταστροφικό ή επιζήμιο μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο μέσα από τον δημόσιο διάλογο, την μελέτη των ζητημάτων, την πολιτική δράση, την διαμαρτυρία και την κάλπη - μόνο ιδωμένο στις πραγματικές του διαστάσεις και όχι αυτές που θα προτιμούσαμε να είχε, προκειμένου να φανταζόμαστε τους εαυτούς μας σαν ήρωες επικής αφήγησης. Και εξακολουθούμε να υψώνουμε Δον Κιχωτικούς ανεμόμυλους στρέφοντας τα όπλα μας εναντίον τους, ενώ το έδαφος ραγίζει κάτω από τα πόδια μας. Μέχρι να μας καταπιεί μαζί με τις ονειροφαντασίες μας.
ΥΓ: Δύο από τις θεωρίες συνωμοσίας της πρώτης παραγράφου έχουν υποστηριχθεί από δημοσιογράφο και αρχισυντάκτη μιας από τις μεγαλύτερες και πιο ιστορικές ημερήσιες εφημερίδες της χώρας. Γεγονός που, κατά την ταπεινή γνώμη του γράφοντος, του απονέμει επάξια τον τίτλο του "νέστορα της Ελληνικής δημοσιογραφίας".
Δ.Λ.